حمل و نقل کالا در هر نوعی از قبیل صادرات ، واردات و حمل کالا در داخل یک کشور تابع قوانین و مقررات خاصی می باشد .بیمه حمل و نقل در این روش ها در راستای حمایت از تجار و اقتصاد ملی کشور ها انجام می شود . در مقالات آتی توضیحات بیشتری در مورد بیمه حمل و نقل بین المللی و داخلی ارائه خواهد شد.
محققین معتقدند در طول تاریخ اولین نوع بیمه که تا حدی با قواعد بیمه امروزی مشابهت داشته بیـمه حمل و نقل دریائی میباشد که در اواسط قرون وسط‌ـی در بین تجار، سرمایه داران ، مالکان کشتـی و بانکداران رواج داشته است بیمه حمل ونقل نیز همچون سایـر پدیده‌های اجتماعی سیر تکاملی خود را در طول زمان سپری کرده تا به شکل امروزی در آمده است .
حال برای درک بیشتر بیمه حمل و نقل کالا به تعریف و تقسیم بندی آن اشاره خواهد شد .
تعریف :
بیمه حمل و نقل کالا بیمه‌ای است که بموجب آن بیمه گر در مقابل حق بیـمه‌ای که از بـیمه گذار دریافت میکند ، متعهد میشود چنانچه در جریان حمل کالا از نقطه‌ای " مبداء حمل" به نقطه دیگر "مقصد حمل کالا" ، در نتیجه وقوع خط‌رهای موضوع بیمه ، کالا تلف شده و یا دچار خسارت شود و یا بیمه گذار هزینه هائی در رابطه با این خطرات متحمل شود زیان وارده را جبران نماید. علاوه برآن در بعضی موارد زیان وارده به اشخاص ثالث نیز از طریق این بیمه جبران میشود.
بیمه حمل و نقل داخلی
این بیمه نامه در راستای حمایت از تولیدکنندگان و تجاری که در داخل کشور فعالیت می کنند به آنان ارائه میشود و کلیه تولیدات و محمولاتی که توسط تولیدکنندگان و تجار در بین شهرهای جمهوری اسلامی ایران جابجا میشوند توسط این بیمه نامه تحت پوشش قرار میگیرند . لازم به ذکر است که بیمه نامه های وارداتی و صادراتی تابع شرایط استاندارد A و یا B و یا C میباشد حال آنکه بیمه نامه های حمل داخلی تابع شرایط و مقررات داخل کشور بوده و برحسب توافق بیمه گر و بیمه گذار خطرات متنوعی را تحت پوشش قرار میدهد .
مقررات کلی خطرات تحت پوشش شرایط A , B, +C , C , (Total Loss(T.L :
این بیمه نامه محموله های وارداتی، صادراتی و ترانزیتی را براساس شرایط استاندارد انستیتوی بیمه گران لندن شروط A و B و C تحت پوشش قرار می دهد.
به طور کلی مجوعه شرایط Aجامع ترین نوع پوشش و شراط C حداقلی از پوشش ها را شامل میشود.
خطرات مشمول بیمه در مجموعه شرایط C :
آتش سوزی و انفجار
به گل نشستن، زمین گیر شدن، برخورد با کف دریا، غرق شدن و واژگون شدن کشتی یا شناور
واژگون شدن یا از راه یا از خط خارج شدن وسیله حمل زمینی
تصادم یا برخورد کشتی ,شناور یا هر وسیله حمل دیگر با هرجسم خارجی به غیر از آب
تخلیه کالا در بندر اضطراری
تفدیه کالا در جریان زیان همگانی
به دریا انداختن کالا جهت سبک سازی کشتی
تلف کلی هر بسته در حین بارگیری، تخلیه و ترانسشیپمنت ( به عنوان خطر اضافی در بازار بیمه ایران تحت پوشش قرار میگیرد.)
عدم تحویل یک بسته کامل تجاری ( طبق کلوز جداگانه پیوست بیمه نامه.)
زیان همگانی
مسئولیت مشترک تصادم
خطرات تحت پوشش مجموعه شرایط B :
تمامی خطرات تحت پوشش کلوز C
زلزله، آتشفشان ، صاعقه
به دریا افتادن کالا از روی عرشه
ورود آب دریا ,دریاچه یا رودخانه به کشتی ,شناور ,محفظه کالا ,کانتینر لیفت وان,یامحل نگهداری کالا
تلف کلی هر بسته در کشتی یا شناور و یا تلف کلی هر بسته بعلت افتادن بهنگام بارگیری و یا تخلیه کشتی یا شناور
علاوه بر خطرات مندرج در شرایط B خسارات ناشی از عدم تحویل یک بسته کامل کالا، دزدی و دله دزدی، قلاب زدگی، آبدیدگی،روغن زدگی، شکست، چنگک زدگی، ریزش و خسارت ناشی از کالای مجاور نیز به عنوان خطرات اضافی تحت پوشش میباشد.
خطرات تحت پوشش مجموعه شرایط A :
به طور کلی خسارات ناشی از تمامی خطرات به استثنای خطراتی که صریحاً در بیمه نامه و کلوز پیوست آن مستثنی شده باشند، بدون کسر فرانشیز تحت پوشش این نوع بیمه نامه میباشد و از این جهت این بیمه نامه، بیمه تمام خطر نامیده میشود.
شرط تلف شدن کامل کالا حداقل پوششTotal Loss) ):
این نوع بیمه نامه فقط خسارت کلی کالا در یک مرحله در نتیجه آتش سوزی و یا غرق کامل کالا را تحت پوشش قرار میدهد.
استثنائات:
خطرات استثنا شده در کلوز B و C به شرح ذیل میباشد:
تلف , آسیب یا هزینه ناشی از سوء عمل ارادی بیمه گذار
نشت و ریزش عادی، کسری عادی وزن یا حجم و یا فرسودگی و پوسیدگی عادی مورد بیمه
تلف ، آسیب یا هزینه ناشی از کافی نبودن یا نامناسب بودن بسته بندی
تلف ، آسیب یا هزینه ناشی از عیب ذاتی یا ماهیت مورد بیمه
تلف , آسیب یا هزینه ای که علت اساسی آن تاخیر باشد , حتی اگر این تاخیر ناشی از خطرات بیمه شده باشد.
تلف , آسیب یا هزینه ناشی از ورشکستگی یا اعسار مالکان , مدیران , اجاره کنندگان یا گردانندگان کشتی یا قصور در انجام تعهدات مالی از طرف یکی از آنها
آسیب عمدی یا تخریب عمدی کالای مورد بیمه یا قسمتی از آن توام با سوء نیت از طرف هرکس
تلف , آسیب یا هزینه ناشی از کاربرد هر نوع سلاح جنگی که با انرژی اتمی یا شکست و یا ترکیب هسته ای یا واکنش مشابه دیگر یا نیرو یا ماده رادیو اکتیو کارکند
استثناء مربوط به عدم قابلیت دریانوردی و نامناسب بودن کشتی برای دریانوردی
استثناء خطر جنگ و اعتصابات
استثنائات کلوز A همانند استثنائات کلوز B و C بوده با این تفاوت که در کلوز A خسارت های ناشی از آسیب عمدی یا تخریب عمدی کالای مورد بیمه یا قسمتی از آن توام با سوء نیت از طرف هرکس بر خلاف کلوزهای B و C جزء استثنائات نمیباشد.
بیمه حمل و نقل وارداتی :
بیمه نامه های باربری وارداتی قریب 90% از حجم و پرتفوی کل بیمه های باربری را شامل می شوند. این بیمه‌نامه خطراتی که کالاهای خریداری شده توسط شرکتها و بازرگانان ایرانی از کشورهای مختلف جهان را تهدید می کند مورد حمایت قرارمی دهد که این پوشش از کشور مبداء "کشوری که کالا از آن خریداری شده" تا مقصد "انباربیمه گذار" میباشد.این بیمه‌نامه یکی از اسناد مورد نیاز جهت گشایش اعتبار در بانکهاست و هدف از آن حفظ منافع تجار و واردکنندگان و در نهایت حفظ منافع ملی میباشد.
بیمه حمل و نقل صادراتی :
باتوجه به اهمیت موضـوع صادرات غیرنفتی درکشور و ارزشی که دولت جمهوری اسلامی ایران برای تشویق صادرکنندگان قائل‌است این بیمه‌نامه جهت حمایت ازصادرکنندگان و درنهایت حفظ منافع ملی به صادرکنندگان ارائه میشود که بموجـب آن کالای صادر شده ازکشور ما تاکشورمقصد " کشوری که کالا به آن صادرمی شود " تحت پوشش قرارمی گیرد.
بیمه نامه های صادراتی همانند بیمه نامه های وارداتی میباشد لذا فرم پیشنهاد اولیه و فرم بیمه نامه صادراتی دقیقا" همانند فرم بیمه نامه های وارداتی است و کلیه موارد اشاره شده در مبحث بیمه های وارداتی برای بیمه های صادراتی نیز صادق میباشد . فقط در بیمه های باربری صادراتی مبداء حمل یکی از شهرهای ایران و مقصد یکی از کشورهای خارجی است .
بیمه حمل و نقل دریایی
بیمه نامه ازبین رفتن تمام کالا
براساس شرایط این بیمه نامه ، بیمه گر زمانی اقدام به جبران خسارت بیمه گذار می کند که تمامی کالا و محموله در جریان حمل و به علت یکی از خطرات دریا، از بین رفته باشد و به همین دلیل اگر بخش عمده کالا از بین رفته و صرفا اندکی ازآن باقی بماند، بیمه گر تعهدی در جبران خسارت کالا نخواهد داشت.
خسارت همگانی - جنرال اوریج
خسارت یا زیان همگانی اختصاص به حمل و جابجائی کالا از طریق دریا دارد . خسارت همگانی به آن دسته از خساراتی گفته میشود که ناخدای کشتی طبق اختیاراتی که به او تفویض شده است بمنظور نجات کالا و کشتی و یا هر دوی آنها قسمتی از کالا و یا ابزار و ادوات و متعلقات کشتی را به دریا می ریزد
در این حالت خسارات وارده نه تنها بر عهده صاحبان کالائی است که کالایشان به دریا ریخته شده و یا مالک کشتی است، بلکه خسارت بین کلیه افرادی که به نحوی در آن سفر دریائی ذینفع هستند ، تقسیم میشود و هریک باید به تناسب ارزش کالا و یا کشتی ، خود سهمی از خسارت را پرداخت نمایند.
خسارت مستقیم - تفدیه - ناشی از زیان همگانی
ـ سهم هزینه ها و تعهدات ایجاد شده ناشی از خسارت همگانی
ـ هزینه های نجات کالا
ـ هزینه های خاص ، ازقبیل هزینه های بارگیری ، تخلیه ، انبارداری و حمل مجدد کالای مورد بیمه از بندر پناه به مقصد
ـ پرداخت خسارات جزء زیان اختصاصی بدون کسر فرانشیز
ـ پرداخت خسارات خطرات اضافی دیگر از قبیل دزدی ، دله دزدی ، ریزش و سرخالی شدن مایعات ،له شدن ،شکست ،خم شدن ، خراش برداشتن ، لک شدن و خسارات ناشی از رطوبت ، حرارت و مجاورت با کالای دیگر بو گرفتن و آلوده شدن
مصادیق خسارت همگانی
می توان چنین نتیجه گرفت که خسارات همگانی شامل پرداخت هزینه ها و فدا کردن کالا به شرح زیر خواهد بود
ـ خساراتی که به ماشین آلات و یا قطعات مکانیکی برای نجات عمومی و بر اثر فدا کردن به کشتی ایجاد شده باشد
ـ سبک کردن کالای رو و زیر عرشه کشتی به منظور نجات کشتی و کالا
ـ خسارات ناشی از کاربرد وسائل آتش نشانی از قبیل آب و پودر کف
ـ تخلیه و بارگیری کالای مورد بیمه در بندر پناه و یا در مواقعی که کشتی به گل نشسته است
ـ هزینه هائی که برای شناور ساختن کشتی به گل نشسته صرف شده است
ـ هزینه هائی که برای ورود کشتی به بندر پناه برای انجام تعمیرات مورد نیاز پرداخت میشود
ـ هزینه های تخلیه و بارگیری در بندر پناه
هزینه نجات
هزینه های نجات هزینه هایی است که به منظور نجات کشتی و محمولات آن از حادثه ، در حالیکه خطر و عواقب ناشی از آن منافع موجود در آن سفر دریائی را مورد تهدید قرار داده است به مصرف میرسد و معمولا به حساب زیان همگانی منظور خواهد شد چنانچه مالکین کشتی و یا صاحبان کالا از پرداخت هزینه های نجات دهنده حق توقیف کشتی و کالا را دارد در تعیین هزینه های نجات ،معمولا دادگاه و یا داوران منتخب با در نظر گرفتن دشواری عملیات نجات را تعیین می کند.
عوامل زیر ازجمله مسائلی است که در تعیین هزینه نجات نقش عمده و اساسی دارد:
ـ تعداد افرادی که کار نجات را انجام داده اند
ـ انرژی و مهارتهایی که در نجات کشتی و کالا مورد استفاده قرار گرفته است
ارزش دستگاهها و تجهیزاتی که برای نجات کشتی و کالای آن مورد استفاده قرار گرفته و میزان خطری که این دستگاهها در معرض آن قرار داشته است
ـ ارزش کالای نجات داده شده توسط گروه نجات ارزش کالا، کشتی، سوخت کرایه
ـ ارزیابی خطری که نجات دهندگان ، کالا و کشتی را از آن نجات داده اند.
بیمه حمل و نقل زمینی :
صاحبان کالا برای حفظ سرمایه های خود باید آنها را در زمان حمل و جابجائی در خشکی تحت پوشش بیمه باربری قرار دهند بیمه حمل ونقل کالا در خشکی مکمل بیمه نامه حمل دریائی است که معمولا همان پوششهای خطرات متعددی را بدنبال دارد.
مهمترین آنها خسارات ناشی از حادثه وسیله نقلیه "آتش سوزی ، سرقت ، تصادم و چپ کردن" و شکستگی ، زنگ زدگی ، سرقت و عدم تحویل کالا است که باید بر اثر حادثه وسیله نقلیه بوجود آمده باشد، معمولا اعتبار بیمه نامه های حمل و نقل زمینی از زمان تحویل کالای مورد بیمه در مقصد مندرج در بیمه نامه خاتمه می یابد.
خطرات تحت پوشش در بیمه حمل و نقل زمینی
در بیمه حمل و نقل زمینی ، پوشش بیمه گر شامل موارد زیر خواهد بود :
ـ در صورتی که مورد بیمه "کالا" در اثر بروز حوادث مشمول بیمه آسیب دیده و نیاز به تعمیر و یا تعویض بعضی از قسمتهای خسارت دیده را داشته باشد در این حالت بیمه گر ملزم به پرداخت اینگونه هزینه ها می باشد، مشروط بر اینکه مجموع هزینه های انجام شده از سرمایه بیمه ای تجاوز ننماید.
ـ کمبود کالا بیمه نیست، مگر اینکه مستقیما بر اثر حوادث مشمول بیمه ایجاد شده باشد.
ـ در صورتی که کالا ثصورت جفت و یا دست ، بیمه شده باشد، مسئولیت بیمه گر بیش از قیمت قسمت خسارت دیده به تناسب مبلغ بیمه شده نخواهد بود.
ـ چنانچه کالای مورد بیمه در جریان حمل آسیب ببیند و بخشی از آن شکسته شود، بیمه گذار می تواند قسمتهای آسیب دیده را جدا کرده و قسمتهای سالم را مورد استفاده قرار دهدو خسارت خود را به همان نسبت دریافت دارد.
استثنائات
در بیمه های حمل ونقل زمینی خطرات زیر تحت پوشش بیمه ای قرار ندارند :
ـ ضبط و توقیف کالائی که معاملات آن قاچاق محسوب میشود.
ـ خسارات ناشی از عیب ذاتی کالا،مانند تبخیر شدن ، موش خوردگی ، کرم زدگی، ، اثرات سرما و گرما و عیب بسته بندی نامناسب
ـ تاخیر در تحویل و ارسال کالای مورد بیمه و تغییرات نرخ ناشی از عوامل اقتصادی
ـ خطرات بارگیری و تخلیه کالائی که هر بسته و یا واحد آن بیشتر از 2 تن وزن داشته باشد .
ـ خسارات لب پریدگی ، خراشیدگی و فرورفتگی
ـ خسارات ناشی از اکسیداسیون ، رنگ پریدگی ،زنگ زدگی و رنگ خوردگی
ـ خسارات مستقیم و غیر مستقیم ناشی از اشعه رادیو اکتیویته ، سوختهای هسته ای و اشعه یون زا
ـ خسارت ناشی از خطرات طبیعی از قبیل آتشفشان ، زلزله ، سیل ،طوفانو صاعقه
ـ خسارات ناشی از حمل کالا در وسیله نقلیه روباز
بیمه حمل و نقل هوایی
با گسترش ظرفیت بازار از طریق بیمه های گروهی و با توجه به پیشرفت سریع صنایع هواپیما سازی و بخصوص هوانوردی تجاری تلاشهای گسترده ایی جهت بهبود و اصلاح بیمه نامه ها برای تامین پوشش لازم جهت انواع گوناگون ریسکهای مورد نیاز در بازار بعمل آمده است.
در همین راستا گروه بیمه هوایی انگلیس BIAG بیمه نامه جامعی برای پوشش بیمه بدنه ، مسئولیت حقوقی در قبال اشخاص ثالث و مسافران به بازار ارائه نموده است.
بیمه نامه فقدان مجوز LOSS OF LICENCE :
این بیمه نامه حمایت لازم را از خلبانان و دریانوردانی که بر اثر لغو یا تعلیق مجوزشان به دلایل بهداشتی دچار زیان مالی میشوند ، تامین می کند.
بیمه نامه مسئولیت درقبال تولیدات این بیمه نامه پوشش لازم را برای مسئولیت تولیدکنندگان در قبال آسیب جسمی یا صدمه به اموال ، اشخاص ثالث در حوادث ناشی از اشکالات و عیوب تولید ارائه میدهد.